عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدیدمفاهیم و تعاریف
در این مبحث به تعریف اصطلاحات رایج در این رساله تحت سه عنوان مسئولیت مدنی -سوانح هوایی و حمل و نقل پرداخته تااستفاده کنندگان این رساله حتی افراد فاقد تحصیلات حقوقی در برداشت مطالب با مشکلی مواجه نگردند.
1- مسئولیت مدنی
- 1تعریف مسئولیت مدنی
برای مسئولیت مدنی تعاریف گوناگونی ارائه شده است.از قبیل:ضرر و زیان ناشی از جرم که باید طی دعوای مدنی از دادگاه خواسته شود[1] مسئولیت عمل غیر در خارج از موارد کیفری مانند مسئولیت پدر نسبت به عمل طفل خود[2] الزام به ترمیم نتایج خسارت وارده به غیر از سوی زیان زننده[3] تعهد و الزام شخص نسبت به جبران زیان وارده به دیگری اعم از این که خود مباشر خسارت بوده یا اشخاص وابسته به او و یا اشیا و اموال تحت مالکیت وی[4]، الزام به جبران خسارت[5]وموظف شدن به جبران خسارت دیگری
همانطور که مشاهده میشود در تمام این تعاریف،الزام به ترمیم نتایج خسارت وارده از سوی فرد دیگری،مطرح است یعنی مسئولیت مدنی زمانی محقق میشود که فردی به دیگری خسارتی وارد کرده باشد زیرا معقول نیست که فردی به خاطر خسارت وارده به خود یا اموال تحت تصرف خود،مسئول باشد چرا که انسان بر اموال خود سلطنت داشته و حق هر گونه دخل و تصرفی و حتی تضییع آن را دارا می باشد.
1-2مفهوم مسئولیت مدنی
این اصطلاح نمایانگر مجموع قواعدی است که وارد کننده ی زیان را به جبران خسارت زیان دیده ملزم میکند،از دیدگاه دیگر در هر موردی كه شخص ناگزیر از جبران خسارت دیگری باشد، می‌گویند؛ در برابر او مسئولیت مدنی دارداین مسئولیت لازمه ی داشتن اراده و اختیاراست[6].
- 3 تفاوت مسئولیت مدنی با مسئولیت اخلاقی
1) مسئولیت اخلاقی به معنی احساس گناه است و جنبۀ شخصی دارد ولی مسئولیت مدنی چهرۀای اجتماعی دارد و تا خطائی در بیرون سر نزند مسئولیتی در کار نخواهد بود.
2) در مسئولیت مدنی؛ ایراد ضرر، شرط و از اركان مسئولیت است ولی در مسئولیت اخلاقی، ملاك شرمساری وجدان است.
3) مسئولیت اخلاقی فاقد ضمانت اجرائی است[7].
1-4 قلمرو مسئولیت مدنی
مسئولیت مدنی در جائی می‌تواند وجود داشته باشد كه بین دو شخص هیچ پیمان و قراردادی نباشد و یكی از آن دو به دیگری به عمد یا به خطا، زیان برساند. به این موارد مسئولیت مدنی یا خارج از قرارداد گفته میشود.
1-5 اركان مسئولیت مدنی
مسئولیت مدنی در اصل ناشی از بی‌مبالاتی اشخاص است ولی برای تحقق مسئولیت مدنی وجود سه ركن ضروری است.
1) وجود ضرر: هدف از قواعد مسئولیت مدنی، جبران ضرر است لذا وجود ضرر به طور طبیعی مقدم بر جبران آن خواهد بود. در ماده 1 قانون مسئولیت مدنی در اینباره چنین آمده است:
« هر كس بدون مجوّز قانونی … لطمه‌ای وارد كند كه موجب ضرر مادّی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود میباشد».
2) ارتكاب فعل زیانبار یا نامشروع: ایراد ضرر به دیگری باید با فعل نامشروع انجام گیرد، تا قابل جبران باشد، در اینباره نیز ماده 1 قانون مسئولیت مدنی چنین می‌گوید:
«هر كس بدون مجوّز قانونی… فعلی انجام دهد كه موجب زیان دیگری شود، ضامن است».
اما در صورتی که فعل مشروع باشد مثل دفاع مشروع، اگر موجب خساراتی شود، مسئول خسارات نخواهد بود؛ همانطوری كه ماده 15 قانون مسئولیت مدنی نیز مؤید آن است.
3) رابطه سببیت: صرف وجود ضرر و ارتكاب عمل نامشروع موجب جبران خسارت نمی‌شود و باید بین ضرر وارده، عامل و فعل زیانبار، رابطۀ سببیت احراز شود به طوری که عرف نیز به آن شهادت دهد.
1-6 مبانی مسئولیت مدنی
برای اینكه شخص، مسئول اعمال خویش باشد و ضرری را كه به دیگری وارد كرده، جبران نماید، چهار مبنا و نظریه وجود دارد؛
1) نظریۀ تقصیر: شخص مقصر باید جبران کننده خسارات وارده به دیگران باشد.
2) ایجاد خطر: ایجاد کننده خطر در این نظریه مسئول جبران خسارات دیگری شناخته شده است، گرچه مقصّر نباشد.
3) نظریه مختلط: طرفداران این نظریه نیز برای هر دو نظریه فوق، سهمی قائل شدهاند.
4) تضمین حق: هواداران این نظریه معقتدند كه هر كس در جامعه حقی دارد و این حق نیز از سوی قوانین جاری مورد حمایت قرار گرفته است؛ لذا آنها نظریات فوق را صحیح نمیدانند. در حالی که آن چه در قانون مسئولیت مدنی ما پذیرفته شده است، بیشتر نظریۀ تقصیر میباشد[8].
2- سوانح هوایی
تعریف هواپیما: وسيله‌اي است كه بتواند در نتيجه عكس‌العمل هوا به جز عكس‌العمل هوا در برابر سطح زمين، خود را در هوا نگاهدارد[9]
- 1مفهوم سانحه هوایی:براي وسايل پرنده با سرنشين رويداد ناشي از عمليات وسايل پرنده در فاصله زماني ورود اولين فرد به وسيله پرنده به منظور پرواز تا پياده شدن آخرين فرد از آن و براي وسايل پرنده بدون سرنشين در فاصله زماني كه وسيله پرنده آماده حركت به قصد پرواز باشد تا زماني كه وسيله پرنده (در انتهاي پرواز) متوقف مي‌شود و سـيستم پيش‌رانش اصلي خامـوش مي‌گردد[10]
3- حمل و نقل
مفهوم قرار داد حمل و نقل و متصدی حمل و نقل
- 1 قرارداد حمل و نقل
در لغت قرارداد به معنای «اتفاق دو یا چند تن در امری، پیمان، عهدنامه، قرارنامه» و حمل به معنای «بار، آن‌چه كه به دست یا دوش كنند و از جایی به جای دیگر برند» میباشد و در اصطلاح حقوق تجارت، قراردادی است كه یك طرف در مقابل دیگری و با أخذ اُجرت معین، حمل اشیاء معین را بر عهده گیرد[11] .
3-2 مقررات قرارداد حمل و نقل:
اگر چه حمل و نقل یكی از اركان عمدۀ تجارت میباشد، امّا قانون تجارت ایران تعریفی از قرارداد حمل و نقل ارائه ننموده است. قانون مدنی، قرارداد حمل و نقل را به اجارۀ اشخاص تشبیه نموده است و در ماده 513 خود، اقسام عمده اجارۀ اشخاصی را به شرح زیر احصاء نموده است:
الف- اجاره خدمه و كارگران از هر قبیل؛
ب- اجارۀ متصدیان حمل و نقل اشخاص یا مال‌التجاره؛
همچنین قانون مدنی در ضمن مواد 516 و 517 خود ضوابط اجاره متصدی حمل و نقل را مقرر كرده است. قانون تجارت در باب هشتم خود مواد 377 تا 394 (18 ماده) را به قرارداد حمل و نقل اختصاص داده است كه مقررات وضع شده در این زمینه كامل نبوده و حتی راجع به حمل و نقل مسافر كه امروزه اهمیت زیادی دارد، قواعدی پیش‌بینی نكرده است.
مقررات قانون تجارت جنبه كلی داشته و بیشتر مربوط به حمل و نقل زمینی است، با تصویب قانون هواپیمایی كشوری مصوب 28/4/1328 و قانون دریایی مصوب 12/8/1343 در این دو رشته (حمل و نقل هوایی و دریایی) مقررات مخصوصی وضع گردیده و راجع به حمل و نقل با راه آهن مفاد تصویب نامه هئیت وزیران مصوب 2/3/1343 راجع به تعرفه حمل و نقل كالا و مسافر با راه‌آهن باید در نظر گرفته شود. ضمناً مقاوله نامه بین‌المللی مربوط به حمل و نقل با راه‌آهن در تاریخ 19/4/1345 نیز به تصویب مجلسین وقت رسیده است. در قسمت حمل و نقل زمینی مفاد قانون مؤسسات حمل و نقل و تعمیرگاههای اتومبیل و گاراژ عمومی مصوب 25/4/1345 با آیین‌نامه اجرایی آن مصوب 26/4/1346 نیز باید در نظر گرفته شود. حمل و نقل به وسیله پست به تصریح ماده 394 قانون تجارت از شمول مقررات مذكور در حمل و نقل استثناء شده و تابع مقررات خاصی است و قانون قرارداد جهانی پستی در هشتم بهمن ماه سال 1346 به تصویب رسیده است.
هم‌چنان‌كه گفته شده قانون تجارت تعریفی از قرارداد حمل و نقل ننموده است و در ماده 377 خود متصدی حمل و نقل را تعریف كرده است كه «متصدی حمل و نقل كسی است كه در مقابل اجرت، حمل اشیاء را بر عهده میگیرد» و در ضمن ماده 378 قانون تجارت، قرارداد حمل و نقل را جز در موارد استثنایی تابع مقررات عقد وكالت دانسته است؛ امّا در قرارداد حمل و نقل با توجه به تعهداتی كه برای طرفین ایجاد می‌كند و نقش عمده‌ای كه ثبات این قرارداد در معاملات بازرگانی دارد نمی‌تواند تابع عقد وكالت، كه عقد جایزی است، باشد و نیز به علت عدم استقبال عمل اُجیر در عقد اجاره، قرارداد حمل و نقل نمی‌تواند تابع مواد 513 و به بعد قانون مدنی باشد. بنابراین به نظر می‌رسد كه قرارداد حمل و نقل، با توجه به نقایص مذكور، براساس ماده 10 قانون مدنی بین طرفین تنظیم و لازم الاتباع میباشد.
بنابر آن‌چه گفته شد قرارداد حمل و نقل را می‌توان این‌گونه تعریف كرد:
«قرارداد حمل و نقل قراردادی است كه متصدی حمل و نقل تعهد می‌كند در مقابل دریافت اجرت، اشیایی را كه به او تسلیم شده، در محل دیگری تحویل دهد یا اشخاصی را با وسایل نقلیه از محلی به محل دیگر ببرد.»
انواع حمل و نقل:
به طور كلی حمل و نقل را می‌توان به سه رشته مهم تقسیم نمود:
1- حمل و نقل دریایی
2- حمل و نقل هوایی
3- حمل و نقل زمینی
در هر كدام از این رشته‌ها، بسته به نوع حمل و نقل و شرایط آن، وظایف و مسؤولیت‌های متصدی حمل و نقل، مسافران و صاحبان بار تفاوت می‌كند.
تعریف عامل حمل و نقل:
عامل حمل و نقل کسی است که مسافر و یا کالا را حمل میکند ولی مستقیما با مسافر و یا فرستنده کالا قراردادی منعقد نمیکند که در ماده 1 کنوانسیون گوادلاخارا تعریف گشته است[12].
